Refleksje nad refluksem cz.1. – Czym jest i dlaczego powstaje?

Jakie skojarzenia pojawiają się nam na hasło “refluks”? Zgaga, odbijanie, pieczenie w przełyku … Czym właściwie jest refluks i dlaczego wprasza się w nasze życie? Zapraszam na pierwszą część, która jest wprowadzeniem. Natomiast druga – jak poskromić refluks – pojawi się już niedługo.

SPIS TREŚCI – jeżeli nie chcesz czytać całego artykułu, a jedynie przejść do konkretnego fragmentu to kliknij w interesujący ciebie punkt poniżej, a zostaniesz przeniesiony bezpośredniego do niego

1. Notatki z anatomii – układ pokarmowy
2. Czym jest refluks?
3. Jak objawia się refluks?
4. Jak sprawdzić czy mamy refluks?
5. Powikłania refluksu
6. Przyczyny powstawania refluksu
   • Zwiększone ciśnienie w brzuchu
   • Leki
   • Używki
   • Sposób żywienia
   • Podłoże emocjonalne
   • Czynniki niezależne
7. Sposoby walki z refluksem

1. Notatki z anatomii – Układ pokarmowy

Chcąc lepiej zrozumieć dlaczego refluks powstaje oraz jak się go pozbyć warto wiedzieć jakich narządów dotyczy. W związku z tym krótkie przypomnienie z anatomii. 

Refluks dotyczy układu pokarmowego, który składa się z:

• narządów
  • jama ustna i gardło
  • przełyk
  • żołądek
  • jelito cienkie – dwunastnica, jelito czcze i kręte
  • jelito grube – kątnica, okrężnica, odbytnica z odbytem
• gruczołów
  • ślinianki
  • wątroba
  • trzustka

Warto przyjrzeć się bliżej przełykowi, żołądkowi i dwunastnicy, które są poszkodowane przy refluksie.

Przełyk to ok. 20 cm rura, której zadaniem jest transportowanie pożywienia z jamy ustnej do żołądka. W górnym jego odcinku znajduje się górny zwieracz przełyku (z ang. upper oesophageal sphincter, GES), natomiast w drugim końcu – dolny zwieracz przełyku, który w dalszej części będzie określany skrótem LES (z ang.lower esophageal sphincter).

Żołądek potrafi pomieścić od 1000 ml do 3000 ml pożywienia i płynów. U zdrowego człowieka jedzenie przebywa w nim 2-4 godzin. W porównaniu z przełykiem, żołądek ma zdecydowanie więcej pracy do wykonania. Do jego funkcji należy:

• mechaniczne rozcieranie, mieszanie z enzymami i przemieszczanie do dalszego odcinka przewodu pokarmowego pokarmu,
• wyjaławianie pokarmu – dzięki niskiemu pH (kwaśnemu) stanowi barierę ochronną przed bakteriami,
• trawienie białka.

Pomiędzy żołądkiem a dwunastnicą jest mięsień – zwieracz odźwiernika, który dozuje ilość pożywienia przedostającego się do kolejnych odcinków układu pokarmowego oraz przeciwdziała cofaniu się treści pokarmowej.

Natomiast dwunastnica to element jelita cienkiego o długości 25-30 cm – nazwa nawiązuje do szerokości 12 palców. W jelicie zachodzi dalsze trawienie i rozpoczyna się wchłanianie. Miazga pokarmowa miesza się z żółcią, która jest wydzielana przez wątrobę i magazynowana w pęcherzyku żółciowym oraz z sokiem trzustkowym, w którym zawarte są m.in. enzymy. 

2. Czym jest refluks?

Refluks to cofanie się treści pokarmowej do poprzedniego narządu. Rozróżniamy:

• refluks żołądkowo-przełykowy, zwany także kwaśnym – cofanie się zawartości żołądka do przełyku, a w skrajnych przypadkach nawet do gardła,
• refluks jelitowo-żołądkowy, zwany żółciowym – cofanie się zawartości dwunastnicy do żołądka.

Mówiąc o refluksie zazwyczaj ma się na myśli pierwszy rodzaj. O drugim mało się mówi, bo niewiele o nim wiadomo

Kiedy refluks występuje przewlekle, mówimy wtedy o chorobie refluksowej przełyku (z ang. gastroesophageal reflux disease, GERD).

Problem dotyka nawet ⅓ polskiego społeczeństwa. Obserwuje się, że częstotliwość objawów wzrasta z wiekiem i najsilniej odczuwalne są one po 40-50 r.ż. Jednak żadna płeć nie jest tutaj faworyzowana. Zazwyczaj przyczyna jest wieloczynnikowa. Uważa się, że problemem jest zaburzona równowaga pomiędzy czynnikami atakującymi błonę śluzową przełyku i żołądka a czynnikami ochronnymi, do których należą:

• dobrze działający LES oraz zwieracz odźwiernika,
• prawidłowe wytwarzanie śliny i soków żołądkowych,
• dobre ukrwienie błony śluzowej kluczowych narządów,
• sprawne opróżnianie żołądka.

3. Jak objawia się refluks?

OBJAWY PRZEŁYKOWE:	OBJAWY POZAPRZEŁYKOWE:
– zgaga – najczęściej pierwszy objaw, który charakteryzuje się goryczą w jamie ustnej w wyniku zarzucania kwaśnej treści z żołądka do przełyku, – regurgitacja – ulewanie pokarmu, który cofa się z treści żołądkowej do przełyku i gardła, – odbijanie kwaśną treścią, – dysfagia – problem z połykaniem, możliwość uczucia gulki w gardle.	– bóle w klatce piersiowej i/lub nadbrzuszu, które powstają w wyniku stanu zapalnego i skurczu mięśni przewodu pokarmowego, – napadowy kaszel, spowodowany zarzucaniem treści żołądka do tchawicy, – bóle gardła, – chrypka, szczególnie poranna.

4. Jak sprawdzić czy mam refluks?

Najbardziej rozpowszechnione są dwa sposoby diagnozowania refluksu. Pierwszy to tzw. próba farmakologiczna, która polega na stosowaniu przez pewien czas leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP). Jeżeli objawy ustąpią podczas zażywania leku oraz nawrócą po ich odstawieniu, to rozpoznaje się chorobę refluksową przełyku.

Drugą metodą jest gastroskopia. Badanie polega na wprowadzeniu przez jamę ustną rurki z kamerą. Dzięki temu można zobaczyć co dzieje się od wewnątrz.

Inną metodą jest pH-metria przełyku, które polega na włożeniu przez nos sondy do okolic połączenia żołądkowo-przełykowego. W ten sposób dokonywany jest pomiar stężenia jonów wodorowych (kwaśności). Dzięki temu dowiedzieć się można, jak dużo kwasu żołądkowego przedostaje się do przełyku i jak długo tam pozostaje. Badanie trwa 24 godziny. Ważne jest, aby  tym czasie prowadzić typowy dzień ze swojego życia.

Ostatnią metodą, sporadycznie już wykonywaną, to badanie kontrastowe przełyku. Stosowane jest u osób, u których nie można wykonać wcześniej wspomnianych badań. Polega ono na połknięciu zawiesiny z barytu. W tym czasie wykonywanych jest wiele zdjęć rentgenowski. Można zaobserwować stan układu pokarmowego oraz wykryć refluks.

5. Powikłania refluksu

Przewlekły refluks to nie tylko kwestia objawów, które utrudniają codzienne funkcjonowanie. Przede wszystkim nieleczony może nieść za sobą przykre konsekwencje:

6. PRZYCZYNY POWSTAWANIA REFLUKSU

Czas przeanalizować dlaczego mamy problem z refluksem.

6.1. Zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej

W wyniku zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej może dochodzić do tzw. spontanicznej relaksacji LES, czyli otwierania się. Występuje przy zwiększonej masie ciała. Dotyczy to nie tylko osób z nadwagą czy otyłością, ale także kobiet w ciąży. Otyłość może predysponować także do rozwoju przepukliny rozworu przełykowego.

Co to jest przepuklina rozworu przełykowego?

Zacznijmy od tego, że posiadamy coś takiego jak przepona. Jest to mięsień m.in uczestniczący w procesie oddychania, który oddziela klatkę piersiową od jamy brzusznej. Przez niego przechodzi również przewód pokarmowy. W wyniku osłabienia włókien mięśniowych może powstać przepuklina, czyli przedostanie się części jamy brzusznej do klatki piersiowej w tym np. początkowego odcinka żołądka prowadząc do powstania refluksu. Może to mieć podłoże genetycznie, ale także rozwinąć się w wyniku zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej oraz długotrwałego przebywanie w pozycji siedzącej lub pochylonej – w wyniku np. pracy zawodowej.

Zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej występuje przy sportach siłowych, szczególnie przy podnoszeniu ciężarów, a także przy przewlekle występującym zaparciu.

6.2. Leki

Wraz z rozwojem medycyny pomimo przewlekłych chorób możemy żyć dłużej oraz wpłynąć na polepszenie warunków życia. Organizm to naczynia połączone, więc dany lek nie będzie działać wybiórczo. Dlatego warto obserwować organizm i w razie wystąpienia lub nasilenia objawów poinformować lekarza prowadzącego oraz zapytać o możliwość zmiany dawki lub leku.

Jakie leki najczęściej wpływają na rozwój lub zaostrzenie refluksu? Poniżej wybrane grupy z przykładami schorzeń, w których są stosowane:

6.3. Używki

Używki, takie jak palenie tytoniu czy alkohol, nie są obojętne dla naszego zdrowia. Na przykład alkohol będzie wpływać na pobudzenie wydzielania kwasu żołądkowego. Natomiast palenie tytoniu obniża napięcie LES oraz zmniejsza wydzielanie śliny, której zadaniem jest oczyszczanie przełyku z kwaśnej treści.

6.4. Sposób żywienia

Prawidłowe odżywianie jest jednym z elementów zapewniających zdrowie. Wysoka zawartość tłuszczu w diecie, a także wysokotłuszczowe przekąski obniżają napięcie LES oraz opóźniają opróżnianie żołądka. Oprócz tego co ląduje na talerzu, ważne jest też to jak jemy. Szybkie jedzenie, objętościowo duże posiłki, a także bardzo późna kolacja będzie wpływać na pogorszenie mechanizmów mających zadanie chronić układ pokarmowy przed refluksem.

6.5. Podłoże emocjonalne

Stres to proces, w którym czynniki środowiskowe chcą zaburzyć naszą wewnętrzną równowagę. Kiedy jest on krótkotrwały to wpływa pozytywnie na organizm. Dzięki temu chroni przed niebezpieczeństwem lub motywuje do zmian. Jednak długotrwały wpływa negatywnie. W przypadku przewodu pokarmowego oddziałuje na:

• motorykę (czynność ruchową) przewodu pokarmowego – słabsze lub silniejsze skurcze mięśni,
• przepływ drobnych naczyń krwionośnych wpływających na ukrwienie narządów,
• stan błony śluzowej i procesy zapalne,
• zaburzenie wydzielania ilości i jakości enzymów trawiennych.

Dlatego tak ważne w dzisiejszych czasach jest znalezienie zdrowego sposobu na “zresetowanie się”. 

6.6. Czynniki niezależne

Może również zdarzyć się, że ktoś prowadzi wzorcowy styl życia, a i tak dopadł go refluks. Nie mamy wpływu na nasze geny, od których zależy m.in. anatomia przewodu pokarmowego, czy też ilość wydzielanych enzymów i innych substancji. U niektórych osób wspomniana wcześniej przepuklina rozworu przełykowego może mieć także podłoże genetyczne.

Podsumowując refluks ma wiele przyczyn. Jak każda choroba przewlekła wymaga stałej kontroli i dbania o siebie, aby pozostać w dobrej kondycji. Dodatkowo walka z nim nie powinna ograniczać się tylko do farmakoterapii. Należy podejść do refluksu od różnej strony, aby maksymalnie go poskromić i zmniejszyć ryzyko powikłań. Dlatego praktyczne wskazówki są w Refleksje nad refluksem cz.2. – Dieta i praktyczne wskazówki.

Bibliografia

1. Jarosz M.: Dietetyka, żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. Wydawnictwo Instytut Żywności I Żywienia. Warszawa 2017.
2. Jerome R Lechien i wsp.: Development of scores assessing the refluxogenic potential of diet of patients with laryngopharyngeal reflux. Eur Arch Otorhinolaryngol 2019, 276(12), 3389-3404.
3. Jerome R Lechien i wsp.: Evaluation and Management of Laryngopharyngeal Reflux Disease: State of the Art Review. Otolaryngol Head Neck Surg 2019,160(5), 762-782.
4. Mikayla J Huestis i wsp.: Alternatives to Acid Suppression Treatment for Laryngopharyngeal Reflux. Ann Otol Rhinol Laryngol 2020,129(10), 1030-1039.
5. Włodarek D. i wsp.: Dietoterapia. Wydawnictwo PZWL. Warszawa 2015.
6. Zeynel Mungan, Binnur Pınarbaşı Şimşek: Which drugs are risk factors for the development of gastroesophageal reflux disease? Turk J Gastroenterol 2017, 28, S38-S43.

---

---

Dodatkowo kilka propozycji przepisów pełnych zdrowia.